III. Murad

Tam adı
	Murad bin Selim

III. Murad
III. Murad
İslâm Halifesi; Emîrü'l-mü'minîn; İki Kutsal Caminin Hizmetkârı; Han
	Paolo Veronese tarafından 16. yüzyılda yapılmış portresi
12. Osmanlı Padişahı
Hüküm süresi	27 Aralık 1574 - 16 Ocak 1595 (20 yıl ve 20 gün)
Önce gelen	II. Selim
Sonra gelen	III. Mehmed
91. İslâm Halifesi
Hüküm süresi	27 Aralık 1574 - 16 Ocak 1595
Önce gelen	II. Selim
Sonra gelen	III. Mehmed
Doğum	4 Temmuz 1546; Manisa, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	16 Ocak 1595 (48 yaşında); Topkapı Sarayı, Kostantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu
Defin	Ayasofya, İstanbul
Eş(ler)i	Safiye Sultan; Şemsiruhsar Hatun; Mihriban Hatun; Şahihuban Hatun; Nazperver Hatun; Fahriye Hatun;
Çocuk(lar)ı	III. Mehmed; Diğer
Tam adı
Tam adı
	Murad bin Selim
Hanedan	Osmanlı Hanedanı
Babası	II. Selim
Annesi	Nurbanu Sultan
Dini	İslam
İmza

III. Murad (Osmanlı Türkçesi: مراد ثالث Murād-i sālis), divan edebiyatındaki mahlasıyla Muradi (4 Temmuz 1546, Manisa – 16 Ocak 1595, İstanbul), 12. Osmanlı padişahı ve 91. İslam halifesi. Saltanatı sırasında Osmanlı İmparatorluğu en geniş sınırlara ulaşmasına rağmen, devletteki yozlaşma yine saltanatı sırasında başlamıştır. Saltanatı boyunca sefere gitmemiştir.

Şehzadeliği

II. Selim'in Nurbanu Sultan'dan olan en büyük oğlu ve vârisidir. Nurbanu'nun anne ve babasının kimler olduğu ise kesin olarak bilinememektedir.^[1] İyi bir eğitim alan şehzade Arapça ve Farsça öğrendi. 1558 yılında babası II. Selim'in Manisa Sancakbeyliğinden Karaman Valiliğine atanması sonucu dedesi Kanuni Sultan Süleyman tarafından Alaşehir Sancakbeyliğine gönderildi. Babası II. Selim padişah olduktan sonra ise Manisa Sancakbeyliğine gönderildi. Babası II. Selim'in vefatından sonra 22 Aralık 1574'te İstanbul'a gelerek Osmanlı tahtına oturdu.

Padişahlığı

Vikikaynak'ta III. Murat'ın I. Elizabeth'e mektubu

ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Tahta çıkışı (1574)

22 Aralık 1574 (Ramazan ayı) Çarşamba sabahı, Osmanlı mülkünü devralır almaz fetva ile ilk iş olarak 5 kardeşini boğdurmuştur.^[2]^[3]

Sultan 3. Murat döneminde basılan Osmanlı parası — III. Murat döneminde basılan Osmanlı sikkesi, Amasya Müzesi

Lehistan'da veraset sorunu (1575)

Osmanlı Devleti, Lehistan yönetimine hakim olmakla Avusturya'ya komşu olan iki müttefik elde etmiş olacaktı. Fransızlar'la Kanuni döneminde iyi ilişkiler kurulmuştu. Fakat Fransız tahtının boşalması ile Lehistan'da iktidar boşluğu oluştu. III. Murad'ın isteği ile Erdel Beyi Bathary, Lehistan kralı oldu. Lehistan ile yapılan anlaşmalar sonucu kuzey sınırı güvenli hale getirildi.

Osmanlıların Fas'a müdahalesi (1576-1578)

III. Murad tahta geçtiğinde Kuzey Afrika kıyılarından sadece Fas Osmanlı topraklarına katılmamıştı. 1578 yılında Ramazan Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri Fas'ı ele geçirerek bölgedeki Portekiz gücünü kırdılar.

Osmanlı-Safevî Savaşı (1578-1590)

Şah I. Tahmasb'ın oğlu Şah II. İsmail, Osmanlı Devleti ve Safevi Devleti arasındaki barış antlaşmalarına riâyet etmemiş ve Osmanlı'ya bağlı bazı Emirleri kendi tarafına çekmeyi başarmıştı. Osmanlı hükûmeti Van Beylerbeyine talimat vererek orada huzurun sağlanmasını istemişti. Safeviler'in Luristan valisinin Osmanlı devletine sığınması zaten gergin olan ilişkileri daha da kötüleştirdi. Bu arada Şah II. İsmail ölmüş, Safevi Hanedanlığı'nda taht kavgaları başlamıştı. Bu durumdan yararlanmak isteyen Van Beylerbeyi, Safeviler'e saldırdı. İlk Safevi savaşı on iki yıl (1577 - 1589) sürdü. Özdemiroğlu Osman Paşa komutasındaki Osmanlı birlikleri Safevi kuvvetlerini Çıldır'da yendi.^[4] Bu savaştan sonra tüm Gürcistan fethedildi. 1578'de Tiflis, Osmanlı vilayeti durumuna getirildi. Aynı yıl Şirvan da Meşaleler Muharebesi ile Osmanlı topraklarına katıldı. Bu gelişmeler üzerine Safeviler barış istemek zorunda kaldı. 21 Mart 1590 tarihinde Ferhat Paşa Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre Kars, Tebriz, Tiflis, Gence ve Şehrizur Osmanlı Devleti'nde kalacaktı. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlarına ulaşmış oluyordu.

Sokullu Mehmed Paşa'nın öldürülmesi (1579)

Kanuni Sultan Süleyman'ın son yıllarından beri azledilmeksizin kesintisiz 15 yıldır sadrazamlık görevinde bulunan Sokollu Mehmed Paşa, 11 Ekim 1579 tarihinde derviş kılığındaki biri tarafından bir ikindi divanı çıkışında kalbinden hançerlenerek ağır yaralandı. Ağır yaralarından dolayı Sokollu bir süre sonra 74 yaşında öldü. Eyüpsultan'da bulunan türbesine defnedildi. Sadrazamın katili konuşturulamadı ve ertesi gün öldürüldü.

İngiltere'yle diplomatik ilişkilerin kurulması (1583)

III. Murad zamanında Ceneviz, Venedik ve Fransızlar'a verilen kapitülasyonlar ile ticaret gemileri Osmanlı limanlarında ticaret yapma hakkına sahiptiler. 1583'te İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth bir elçi göndererek aynı imtiyazlardan faydalanmak istediğini belirtti. Venedik ve Ceneviz haricindeki kapitülasyonu olmayan devletlerin tüccarı, Fransız bayrağıyla Osmanlı limanlarına geliyordu. 1572'deki Bartalameos Katliamı yüzünden Katolikler'den yüz çevirmeye başlayan Osmanlı hükûmeti, Papa'nın koyduğu stratejik harp malzemesi ambargosunu kırabilmek için Protestan olan İngiltere'ye yakınlaştı.^[5] Böylece Akdeniz'de İngiliz-Fransız rekabeti başlamış oldu. Bu rekabetten Osmanlı Devleti de birçok siyasi menfaat kazanmış oldu.

Kırım Hanlığı'na müdahale (1584)

Azledildikten sonra isyan eden Kırım Hanı II. Mehmed Giray'ı cezalandırmak, Kırım Hanlığı'nda Osmanlı hakimiyetini tesis etmek ve yeni Han II. İslam Giray'ı tahta çıkarmak amacıyla 1584 yılında iki askerî harekât düzenlendi. Birinci harekâtta (Ocak-Haziran) Osmanlı birliklerine Özdemiroğlu Osman Paşa komuta ederken, Kılıç Ali Paşa kumandasındaki Osmanlı Donanması Kefe'ye çıkarma yaptı.

Başarıyla sonuçlanan birinci harekâtın ardından, bu defa idam edilen Mehmed Giray'ın oğulları Saadet Giray ve Safa Giray'ın (Rusya'nın da yardımıyla) Nogayların ve Don Kazakları'nın desteğini alarak, Eylül başında Kırım Hanlığı'nın başkenti Bahçesaray'ı saldırarak II. İslam Giray'ı yaralı bir şekilde Kefe'ye sığınmaya mecbur bırakmaları üzerine, Gazi Ferhad Paşa komutasındaki birlikler Kılıç Ali Paşa kumandasındaki Osmanlı Donanmasıyla nakledilerek Kefe'ye ikinci bir çıkarma yapıldı ve isyan bastırıldı.

1584 yılındaki müdahaleden sonra, Osmanlı padişahları Kırım hanlarını doğrudan tayin etmek suretiyle Kırım Hanlığı üzerindeki Osmanlı hakimiyetini sıkılaştırdılar. Ayrıca, II. İslam Giray zamanına kadar hutbelerde yalnız Kırım hanlarının adları okunurken, onun hanlığından itibaren ise hutbelerde ilk olarak Osmanlı padişahının sonra da Kırım hanının isimlerinin okunması kabul edildi.^[6]

Venedik'le gerginlik (1584)

1584 yılında bir Yeniçeri isyanında öldürülen Trablusgarp Valisi Ramazan Paşa'nın ailesini İstanbul'a getiren gemiye Kefalonya açıklarında Venedik gemileriyle saldırı düzenlenmesi sonucunda Venedik ile uzun süredir devam eden barış sona erdi. Venedik senatosuna bir ültimatom gönderen III. Murad, Ramazan Paşa'nın ailesini ve mallarını Preveze'ye getirtmeyi başardı. Venedik'in de barışı korumak istemesi üzerine iki devlet arasındaki mesele çözüldü.

Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'yla Savaş (1593-1606)

1590'da Avusturya ile yapılan 8 yıllık barış antlaşması 1593 yılında, Telli Hasan Paşa'nın başıbozukların oluşturduğu Uskokların üzerine yürümesini savaş sebebi sayan Avusturya ile bozuldu. Avusturya İmparatoru II. Rudolf ödemekte olduğu vergiyi vermediği gibi Eflak, Erdel ve Boğdan beylerini de isyana teşvik etti. Telli Hasan Paşa Hırvatistan sınırındaki Siska kalesini kuşatma altında aldı. Ancak burada yapılan savaşta Hasan Paşa ve binlerce askerle birlikte Hersek Sancakbeyi de öldü. Bunun üzerine Sinan Paşa'nın ısrarıyla 1593 yılında Avusturya'ya savaş ilan edildi.

III. Murad'ın ölümü (1595)

Savaş devam ederken 16 Ocak 1595'te III. Murad İstanbul'da felç geçirerek öldü. Cenazesi Ayasofya Camii avlusuna defnedildi.

Ölümünden sonra

1574'ten 1595'e kadar 21 sene Osmanlı Devleti'nin başında bulunmuştur. Saltanatı süresince başveziri olan Sokollu Mehmet Paşa'nın etkisinde kalmıştır. Saltanatı döneminde eşi Safiye Sultan, özellikle Sokollu Mehmet Paşa'nın 1579 yılındaki ölümünden sonra devlet yönetiminde oldukça önemli bir rol üstlenmiştir.

Saltanatı süresince Osmanlı topraklarının genişliği 19.902.000 km²'ye yükselmiştir.^[7] Osmanlı Devleti en geniş toprağa bu zamanda erişmiştir. III. Murad 16 Ocak 1595'te 48 yaşında iken ölmüş, kabri Ayasofya Camii avlusundaki türbesindedir. Ayrıca Beşiktaş'taki Yahya Efendi Türbesini ve Topkapı Sarayı'ndaki Hasoda'yı yaptırmış, Fethiye Camii'ni de kiliseden camiye çevirmiştir.

Avusturyalı tarihçi Hammer, III. Murad'ın saltanatı boyunca 11 defa sadrazam, 7 defa şeyhülislam değiştirdiğini, düşüncelerinde bir istikrar bulunmadığını, zevke, tasavvufa ve şiire eğilimli bir insan olduğunu, etrafında remilciler, müneccimler dolaştığını bildirmekte ve bu yönüyle eleştirmektedir.^[8]

Edebî ve ilmî kişiliği

Farsça, Arapça ve Türkçe divanları bulunan III. Murad şiirlerinde "Muradî", bazen de "Murad" mahlaslarını kullanmıştır ve ayrıca Fütuhat-ı Siyam adlı tasavvuf konulu bir eser yazmıştır.^[9] Hat sanatı alanında da mahir olan III. Murad'ın Ayasofya Camii'nde asılı olan ayet levhasıyla kelime-i şehadet levhasının bulunduğunu Müstakimzade bildirmektedir ve ayrıca İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde ve Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi'nde hat sanatı eserleri vardır.^[10] Ayrıca döneminde Osmanlı'nın ilk rasathanesi olan "İstanbul Rasadhanesi" kurulmuştur.^[11]^{[sayfa belirt]}

Takîyüddin tarafından 1577'de kurulan Tophane Rasathanesini 1580 yılında yıktırmıştır. Halveti Tarikatı'nın şeyhi Şeyh Şüca'ya bağlıydı.^[10]

Özel hayatı

Safiye Sultan adında bir eşi vardı.

Safiye Sultan ile kaynanası Nurbanu Sultan arasındaki çekişip didişmeler; o dönemlerde çeşitli saray oyunlarıyla, sadrazamların durmadan değişmesine neden olmuştur.

Nurbanu Sultan, Safiye Sultan'ı öldüresiyle kıskandığı için, oğlu III. Murad'a yıllar boyu, onu unutturacak bir sevgili arayıp durmuştu. Söylentilere göre, bu yüzden tutsak pazarında cariye fiyatları iki yüz - üç yüz altından, iki bin - üç bin altına çıkmıştır.^[12]

Eşleri

Safiye Valide Sultan
Şemşiruhsar Hatun - Medine'de vakfı vardır. Erkek çocuğu olmadığı ve devlet işlerine karışmadığı için sarayda kalmasına izin verilmiştir. 1613'ten önce ölmüştür. Rukiye Sultan'ın annesidir.^[13]
Mihriban Hatun
Şahihuban Hatun - Vakıfları vardır. Bahçekapı'da kendi adıyla anılan türbesinde yatıyor.
Nazperver Hatun
Fahriye Hatun

Erkek çocukları

III. Mehmed
Şehzade Osman (1573-1587)
Şehzade Mustafa (1578-1595)
Şehzade Bayezid (1579-1595)
Şehzade Abdullah (1580-1595), Ayasofya'da medfundur.^[14]
Şehzade Selim (1581-1595)
Şehzade Süleyman (1585-1585)
Şehzade Cihangir (1585-1595)
Şehzade Abdurrahman (1585-1595)
Şehzade Yahya (İddia) (1585-1649)
Şehzade Hasan (1586-1591)
Şehzade Ahmed (1586-1595)
Şehzade Yakup (1587-1595)
Şehzade Alemşah
Şehzade Yusuf
Şehzade Hüseyin
Şehzade Korkut
Şehzade Ali
Şehzade İshak
Şehzade Ömer
Şehzade Alaüddin
Şehzade Davud

Not: Erkek çocuklarının sayısının 25 olduğu söylenmektedir.^{^{[kaynak belirtilmeli]}} Diğerlerinin adları bilinmemektedir.

Kız çocuklar

Ayşe Sultan (d. 1565'ten önce - ö. 15 Mayıs 1605) - Safiye Valide Sultan'ın kızıdır. Padişah III. Mehmed'in türbesinde gömülüdür.
Fatma Sultan (d. 1565'ten önce) - Safiye Valide Sultan'ın kızı.^[15] İlk evliliği: 1593 Damat Halil Paşa. İkinci evliliği:1604 Damat Cafer Paşa. Üçüncü evliliği: 1610 Damat Hızır Paşa. Dördüncü evliliği: 1611 Damat Murad Paşa.
Hümaşah Sultan
Hatice Sultan
Mihrimah Sultan - 1604'te Mirahur Ahmed Paşa ile evlenmiştir.
Fahriye Sultan - 1604'te Çuhadar Ahmed Paşa ile evlenmiştir. İkinci izdivacını Sofu Bayram Paşa ile yapmıştır. Bayram Paşa ölünce bir daha evlenmemiştir.
Rukiye Sultan - Şemsiruhsar Hatun'un kızıdır.
Fethiye Sultan^[16]

Saltanatında meydana gelen bazı önemli olaylar

Venedik'le anlaşma yenilendi.
Portekiz'le Vadisseyl Muharebesi yapıldı.
İspanya'ya karşı İngiltere'ye yardımlar yapıldı.
Lehistan kralının tayininde çıkan mücadele kazanıldı ve 1577'de Lehistan da Osmanlılara tâbi oldu.
1577 yılında İstanbul üzerinde gözlemlenen ve birçok minyatüre de konu olan Büyül Kuyruklı Yıldız Vak'ası meydana geldi.^[11]^{[sayfa belirt]}
1578'de Osmanlı tabiiyetinde bulunan Kırım Hanlığı Rusya'ya savaş ilan etti. Moskova'ya kadar ilerleyerek Rusya'yı vergiye bağladı.
1578'de Safeviler ile savaşlar başladı. Çıldır Zaferi elde edildi.
1582'de Tiflis Müdafaası yapıldı. Tiflis ve Şirvan fethedildi.
27 günde Kars Kalesi yapıldı.
1582'de Osmanlı tarihinin en büyük eğlencelerinden birini düzenleyerek oğulları için kırk gün kırk gece sünnet şöleni düzenlemiştir.^{[kaynak belirtilmeli]}
1583'te Meşaleler Muharebesi kazanıldı.
1585'te Tebriz dördüncü defa fethedildi. Gence şehri alındı.
1590'da Ferhat Paşa Antlaşması imzalandı. Hazar Denizi'ne kadar Osmanlı hakimiyetine alındı. Doğuda en geniş sınırlara ulaşıldı.
1593'te Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na harp ilân edildi.
1594'te Yanıkkale feth edildi.
Tedavülde bulunan o zamanki metal paranın altın ve gümüş oranı azaltılarak devletin tarihindeki gelmiş geçmiş en büyük develüasyon gerçekleştirilmiştir.
1577 yılında Tophane sırtlarında Takiyüddin'in yönetimi altında bir gözlemevi olan Takiyüddin'in Rasathanesi kurulmuştur.^[17]

Kaynakça

Özel

^ "III. Murat kimdir?". www.biyografi.info. 23 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt: III, Tan Matbaası, s. 1288.
^ "Osmanlı, taht sahibini seçme işini iyi yapamadı". Milliyet. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Hanedan.org'dan bazı bölümler alınmıştır". 31 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2008.
^ "Osmanlı'nın Hayaleti" sf. 149, Yeditepe Yayınevi. (2005).
^ "Osmanlı Tarihi", Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Türk Tarih Kurumu (2011), c.3, b.2, s. 3-5
^ "Türk Tarih Kurumu Osmanlı Padişahları III.Murad". 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2016.
^ "Kuruluşunun 700 yılında Osmanlı" c.1 sf. 138, NESA Yayıncılık. (2007).
^ Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Sultanları, 12. baskı, sayfa: 199
^ ^a ^b TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 31, sayfa: 176
^ ^a ^b Bayatli, Altay (1 Ocak 2022). "Osmanlı ve Kutup Stratejisinin Haritacılık Tarihi ve Coğrafi Keşifler Perspektifinden İncelenmesi / Examining of The Ottoman and Polar Strategy from The Perspective of The History of Cartopital and Geographical Discoveries". dergipark.org.tr/tr/pub/ksydergi/issue/68232/1050932. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
^ "Milliyet.com.tr'den bazı bölümler alınmıştır". 13 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2008.
^ Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, sayfa: 213
^ Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani 1. 1.Baskı. İstanbul:Kültür Bakanlığı ve Türkiye Ekonomik Ve Toplumsal Tarih Vakfı ortak yayınları. Nisan 1996. s.15 ISBN 975-333-038-3 (takım) ISBN 975-333-038-1 (1.cilt)
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :0 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Yavuz Unat, "Takîyüddîn el-Râsıd’ın Gözlemleriyle İstanbul Semalarında Zaman", P-Sanat, Kültür, Antika Dergisi, Zaman ve Sanat, Sayı 28, Kış 2003, s. 80–97

Genel

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003). Osmanlı Tarihi III. Cilt, 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 975-16-0013-8.
İnalcık, Halil (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 975-08-0588-7.
Sakaoğlu, Necdet (1999). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayınları. ISBN 875-329-299-6. say.161-180
Kinross, Lord Patrick (1977). The Ottoman Centuries. İstanbul: Sander Kitabevi. ISBN 0-224-01379-8. (İngilizce)

Resmî unvanlar
III. Murad Osmanlı Hanedanı Doğumu: 4 Temmuz 1546 Ölümü: 15 Ocak 1595
Önce gelen II. Selim	Osmanlı Sultanı 12 Aralık 1574 - 15 Ocak 1595	Sonra gelen III. Mehmed
Sünni İslam unvanları
Önce gelen II. Selim	İslam Halifesi 12 Aralık 1574 - 15 Ocak 1595	Sonra gelen III. Mehmed

[1] "III. Murat kimdir?". www.biyografi.info. 23 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[2] Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt: III, Tan Matbaası, s. 1288.

[3] "Osmanlı, taht sahibini seçme işini iyi yapamadı". Milliyet. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[4] "Hanedan.org'dan bazı bölümler alınmıştır". 31 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2008.

[-1-5] "Osmanlı'nın Hayaleti" sf. 149, Yeditepe Yayınevi. (2005).

[6] "Osmanlı Tarihi", Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Türk Tarih Kurumu (2011), c.3, b.2, s. 3-5

[7] "Türk Tarih Kurumu Osmanlı Padişahları III.Murad". 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2016.

[III._Murat-1-8] "Kuruluşunun 700 yılında Osmanlı" c.1 sf. 138, NESA Yayıncılık. (2007).

[9] Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Sultanları, 12. baskı, sayfa: 199

[:1-10] TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 31, sayfa: 176

[auto-11] Bayatli, Altay (1 Ocak 2022). "Osmanlı ve Kutup Stratejisinin Haritacılık Tarihi ve Coğrafi Keşifler Perspektifinden İncelenmesi / Examining of The Ottoman and Polar Strategy from The Perspective of The History of Cartopital and Geographical Discoveries". dergipark.org.tr/tr/pub/ksydergi/issue/68232/1050932. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.

[12] "Milliyet.com.tr'den bazı bölümler alınmıştır". 13 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2008.

[13] Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, sayfa: 213

[14] Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani 1. 1.Baskı. İstanbul:Kültür Bakanlığı ve Türkiye Ekonomik Ve Toplumsal Tarih Vakfı ortak yayınları. Nisan 1996. s.15 ISBN 975-333-038-3 (takım) ISBN 975-333-038-1 (1.cilt)

[:0-15] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :0 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[:2-16] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[17] Yavuz Unat, "Takîyüddîn el-Râsıd’ın Gözlemleriyle İstanbul Semalarında Zaman", P-Sanat, Kültür, Antika Dergisi, Zaman ve Sanat, Sayı 28, Kış 2003, s. 80–97

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

g t d Osmanlı Hanedanı
Soyağacı (padişah eşleri)
Osmanlı padişahları	Osman Gazi Orhan Gazi I. Murad I. Bayezid I. Mehmed II. Murad II. Mehmed II. Bayezid I. Selim I. Süleyman II. Selim III. Murad III. Mehmed I. Ahmed I. Mustafa II. Osman IV. Murad İbrahim IV. Mehmed II. Süleyman II. Ahmed II. Mustafa III. Ahmed I. Mahmud III. Osman III. Mustafa I. Abdülhamid III. Selim IV. Mustafa II. Mahmud Abdülmecid Abdülaziz V. Murad II. Abdülhamid V. Mehmed VI. Mehmed
Padişah anneleri	Halime Hatun Malhun Hatun Nilüfer Hatun Gülçiçek Hatun Devlet Hatun Emine Hatun Hüma Hatun Sitti Mükrime Hatun / I. Gülbahar Hatun II. Gülbahar Hatun / I. Ayşe Hatun Ayşe Hafsa Sultan Hürrem Sultan Nurbanu Sultan Safiye Sultan Handan Sultan Valide Sultan (I. Mustafa'nın annesi) Mahfiruz Hatice Sultan Kösem Sultan Hatice Turhan Sultan Saliha Dilaşub Sultan Hatice Muazzez Sultan Emetullah Râbia Gülnûş Sultan Saliha Sebkati Sultan Şehsuvar Sultan Emine Mihrişah Kadınefendi Rabia Şermi Kadınefendi Mihrişah Valide Sultan Ayşe Sineperver Sultan Nakşidil Sultan Bezmiâlem Valide Sultan Pertevniyal Sultan Şevkefza Sultan Tirimüjgan Kadınefendi Gülcemal Kadınefendi Gülüstü Hanım
Hanedan reisleri	Abdülmecid Ahmed Nihad Efendi Osman Fuad Efendi Mehmed Abdülaziz Efendi Ali Vâsıb Efendi Mehmed Orhan Osmanoğlu Ertuğrul Osman Osmanoğlu Osman Bayezid Osmanoğlu Dündar Abdülkerim Osmanoğlu Harun Osmanoğlu
Osmanlı padişah eşleri Osmanlı şehzadeleri Osmanlı padişah kızları

g t d I. Süleyman dönemi (1520-1566)
Ailesi	Hürrem Sultan Mahidevran Sultan Gülfem Hatun Fülane Hatun Ayşe Hafsa Sultan Şehzade Mahmud Şehzade Mustafa Şehzade Ahmed Şehzade Murad Şehzade Mehmed Mihrimah Sultan Şehzade Abdullah II. Selim Raziye Sultan Şehzade Bayezid Şehzade Cihangir Şehzade Musa Üveys Paşa Hatice Sultan Beyhan Sultan Şah Sultan Fatma Sultan
Sadrazamlar	Pîrî Mehmed Paşa (1520-1523) Pargalı İbrahim Paşa (1523-1536) Ayas Mehmed Paşa (1536-1539) Lütfi Paşa (1539-1541) Hadım Süleyman Paşa (1541-1544) Rüstem Paşa (1544-1553) Kara Ahmed Paşa (1553-1555) Rüstem Paşa (1555-1561) Semiz Ali Paşa (1561-1565) Sokollu Mehmed Paşa (1565-1566)
Şeyhülislamlar	Zenbilli Ali Efendi (1520-1526) İbn-i Kemal (1526-1534) Sadullah Sadi Efendi (1534-1539) Çivizade Muhiddin Mehmed Efendi (1539-1542) Abdülkadir Hamidî Çelebi (1542-1543) Fenarîzade Muhyiddin Çelebi (1543-1545) Ebussuud Efendi (1545-1566)

g t d II. Selim dönemi (1566-1574)
Ailesi	I. Süleyman Hürrem Sultan Nurbanu Sultan Hürrem Sultan Şehzade Mahmud Şehzade Mustafa Şehzade Ahmed Şehzade Murad Şehzade Mehmed Şehzade Abdullah Şehzade Bayezid Şehzade Cihangir Mihrimah Sultan Raziye Sultan III. Murad Şehzade Abdullah Gevherhan Sultan Fatma Sultan Esmehan Sultan Şah Sultan
Sadrazamlar	Sokollu Mehmed Paşa (1566-1574)
Şeyhülislamlar	Ebussuud Efendi (1566-1574)

g t d III. Murad
Ailesi	II. Selim Safiye Sultan Nurbanu Sultan Mihrimah Sultan III. Mehmed Şehzade Abdullah Ayşe Sultan Şehzade Abdullah Gevherhan Sultan Esmehan Sultan Şah Sultan Fatma Sultan
Sadrazamlar	Sokollu Mehmed Paşa (1574-1579) Semiz Ahmed Paşa (1579-1580) Lala Mustafa Paşa (1580-1580) Koca Sinan Paşa (1580-1582) Kanijeli Siyavuş Paşa (1582-1584) Özdemiroğlu Osman Paşa (1584-1585) Hadim Mesih Mehmed Paşa (1585-1586) Kanijeli Siyavuş Paşa (1586-1589) Koca Sinan Paşa (1589-1591) Serdar Ferhat Paşa (1591-1592) Kanijeli Siyavuş Paşa (1592-1593) Koca Sinan Paşa (1593-1595)
Şeyhülislamlar	Çivizade Damadı Hamid Efendi (1574-1577) Kadızade Ahmed Şemseddin Efendi (1577-1580) Malûlzade Mehmed Efendi (1580-1582) Çivizade Hacı Mehmed Efendi (1582-1587) Abdülkadir Şeyhî Efendi (1587-1589) Bostanzade Mehmet Efendi (1589-1592) Bayramzade Zekeriya Efendi (1592-1593) Bostanzade Mehmet Efendi (1593-1595)